"... Anh tìm thấy Pautôpxki trong cuộc sống
Bông hồng vàng góp lại từ đáy của đời thường"
Tôi không sao nhớ ra được là mình đã biết câu chuyện anh thợ
quét rác thành Pari tên là Giăng Samet như thế nào. Samet kiếm sống bằng
nghề quét dọn những xưởng thủ công trong khu phố anh ở.
Samet sống trong một túp lều ở ngoại thành. Tất nhiên, có thể tả
tỉ mỉ khu ngoại ô song như vậy sẽ đưa độc giả ra ngoài lề câu chuyện.
Thiết tưởng chỉ cần nhắc lại rằng, đến nay, ở những khu ngoại thành
Pari, vẫn còn lại những tường thành cổ bằng đất cũng đủ. Vào khoảng thời
gian xảy ra câu chuyện, những bụi hoa kim ngân và sơn trà vẫn mọc um
tùm trên tường thành và chim chóc làm tổ trong những bụi đó.
Túp lều của anh thợ quét rác nằm ép sát vào chân tường thành
phía bắc, kề bên những ngôi nhà nhỏ bé của các bác hàng thiếc, các bác
thợ giày, những người đi nhặt mẩu thuốc lá và những người ăn xin.
Nếu như Môpatxăng để ý đến cuộc sống của những người cư trú
trong những túp lều nọ, hẳn ông đã viết thêm được một số truyện ngắn
tuyệt hay. Có khi chúng sẽ làm cho vinh quang vốn đã rực rỡ của ông thêm
nhiều ánh lấp lánh mới.
Đáng tiếc là không một người ngoài cuộc nào để mắt đến những nơi
ấy, trừ lũ mật thám. Mà bọn này cũng chỉ ló mặt tới đấy trong trường
hợp phải đi lùng kiếm đồ vật mất trộm.
Bằng vào biệt hiệu “Gõ kiến” mà hàng xóm láng giềng đặt cho
Samet, ta phải hình dung anh là một người gầy gò, mũi nhọn và dưới vành
mũ bao giờ cũng lủng lẳng một mớ tóc giống như mào chim.
Trước kia, Samet đã từng được sống những ngày sung sướng. Anh
đăng lính trong quân đội của “Tiểu Napôlêông” trong thời gian chiến
tranh ở Mêhicô.
Samet gặp may. Anh bị sốt rét nặng ở Vera-Krux. Anh lính ốm yếu
chưa từng qua một trận đọ súng thật sự nào liền được gửi về nước. Viên
chỉ huy trung đoàn nhân dịp bèn nhờ Samet đưa đứa con gái lên tám của
ông tên là Xuyzan về Pháp.
Viên chỉ huy goá vợ, vì thế đi đâu ông cũng phải đèo bòng con
gái theo. Nhưng lần này ông quyết định tạm xa con và gửi nó về cho người
chị ở Ruăng. Khí hậu ở Mêhicô rất độc đối với trẻ con Âu. Thêm vào đó,
cuộc chiến tranh du kích hỗn độn ở đây chẳng thiếu gì những nguy hiểm
bất ngờ.
Trên đường Samet về Pháp khí nóng bốc ngùn ngụt trên Đại Tây
Dương. Con bé suốt ngày im lặng. Thậm chí nhìn những con cá bay vọt lên
khỏi mặt nước, bóng nhẫy, nó cũng chẳng mỉm cười.
Samet hết sức chăm sóc Xuyzan. Tất nhiên anh cũng hiểu rằng con
bé không chỉ mong được anh chăm sóc mà còn muốn được âu yếm vuốt ve. Mà
anh, tên lính của một trung đoàn thuộc địa, anh có thể nghĩ ra được cái
gì trìu mến kia chứ? Anh có thể mua vui cho nó bằng cách gì đây? Đánh
mạt chược với nó chăng? Hay hát cho nó nghe những bài hát thô tục của
lính tráng.
Nhưng dù sao cũng không thể cứ nín lặng mãi. Càng ngày anh càng
hay bắt gặp cái nhìn băn khoăn của con bé. Cuối cùng anh đánh liều kể
cho nó nghe một cách không có mạch lạc, về cuộc đời mình, nhớ lại những
tình tiết nhỏ nhặt nhất về một vạn chài trên bờ biển Măngsơ, những bãi
cát tơi, những vũng nước khi triều xuống, ngôi nhà thờ nhỏ trong thôn
với quả chuông rạn, chuyện bà mẹ anh chữa cho hàng xóm láng giềng khỏi
chứng đau rát thực quản.
Samet không tìm được chuyện gì buồn cười trong mẩu ký ức đó để
làm vui cho Xuyzan. Nhưng anh ngạc nhiên thấy con bé nghe một cách háo
hức và thậm chí còn bắt anh kể đi kể lại, đòi biết thêm những tình tiết
mới.
Samet nặn óc tìm cho ra những tình tiết ấy, mãi cho đến khi anh
không còn tin được là chúng có thật. Đó không chỉ là những ký ức, mà chỉ
là bóng dáng mờ nhạt của chúng. Chúng tan ra như những mảng sương mù.
Thực vậy, Samet không hề ngờ rằng sẽ có lúc anh phải khôi phục lại trong
trí nhớ quãng thời gian vô ích ấy của đời mình.
Có lần anh mang máng nhớ tới một bông hồng bằng vàng. Cũng chẳng
ra là Samet đã trông thấy bông hồng thô kệch đánh bằng vàng đã xuống
nước móc vào cây thánh giá của Chúa trong nhà một bà lão dân chài, mà
cũng chẳng ra là anh đã nghe câu chuyện về bông hồng đó do những người
láng giềng kể lại.
Không, đúng là anh thậm chí đã thấy bông hồng đó và còn nhớ nó
sáng lấp lánh như thế nào, mặc dù bên ngoài cửa sổ không có nắng và cơn
bão buồn thảm đang gầm gào ngoài eo biển. Càng về sau, Samet càng nhớ rõ
hơn cái ánh lấp lánh ấy: Nó giống như những ngọn lửa nhỏ cháy sáng dưới
một trần nhà thấp.
Mọi người trong thôn đều ngạc nhiên thấy bà lão dân chài không
chịu bán vật quý của mình đi. Bán nó đi bà có thể thu được cả đống tiền.
Chỉ một mình mẹ Samet biết rằng bán bông hồng ấy đi là có tội, bởi vì
đó là quà chúc phúc của người tình bà lão tặng bà, khi bà còn là một cô
gái tươi hơn hớn làm ở nhà máy đóng hộp cá xácđin ở tỉnh Ôđécnơ.
- Trên thế gian này hiếm ai có được những bông hồng vàng, - mẹ
Samet nói. – Nhà nào có nó, nhà ấy sẽ được hạnh phúc. Mà không riêng gì
họ, ai đụng tới bông hồng đó, người ấy cũng sẽ được hạnh phúc.
Thằng bé Samet sốt ruột đợi mãi ngày bà lão dân chài được hưởng
hạnh phúc. Nhưng đến cả bóng dáng của hạnh phúc cũng chẳng thấy đâu.
Ngôi nhà của bà lão run rẩy trước gió và tối tối trong nhà cũng chẳng có
ánh lửa.
Thế rồi Samet bỏ làng ra đi, không đợi được đến ngày cuộc đời bà
lão thay đổi. Mãi một năm sau, một người quen làm thợ đốt lò trên con
tàu chở thư ở Lơ Havrơ mới kể cho anh nghe rằng con trai bà lão bất
thình lình từ Pari trở về, anh chàng họa sĩ đó râu xồm, vui nhộn và có
tính khí kỳ quặc. Từ ngày ấy người ta không còn nhận ra túp lều kia nữa.
Nó trở nên ồn ào và dư dật. Người ta kháo nhau rằng bọn hoạ sĩ vẽ lăng
nhăng cũng kiếm được ối tiền.
Một hôm, ngồi trên boong tàu, Samet đang dùng chiếc lược sắt của
mình chải mớ tóc rối tung trước gió cho Xuyzan thì con bé hỏi anh:
- Anh Giăng ơi, rồi cũng có người cho em một bông hồng vàng chứ?
- Rất có thể, - Samet trả lời. - Rồi cũng sẽ có một thằng dở hơi
nào đó cho em, Xuyzan ạ! Trong đại đội anh có một chú lính gầy nhom.
Thằng cha thật tốt số lạ lùng. Hắn nhặt được trên chiến trường một chiếc
hàm giả gẫy, bằng vàng. Cả đại đội bèn bán đi lấy tiền nhậu. Chuyện đó
xảy ra hồi chiến tranh An Nam. Các chàng pháo thủ say rượu mới lấy súng
cối bắn chơi cho vui, đạn rơi vào miệng núi lửa đã tắt, nổ tung trong
đó, và bị bất ngờ cú này, núi lửa liền thở phì phì và phun lại. Có trời
biết tên cái núi lửa đó là gì. Hình như Kraka-Taka thì phải. Nó phun mới
dữ làm sao! Bốn chục người dân bản xứ đang yên lành lăn cổ ra chết. Chỉ
vì một cái hàm giả hỏng mà ngần ấy người toi mạng, thật quá quẩn! Về
sau mới biết ra cái hàm răng ấy là của chính ông đại tá đơn vị anh đánh
rơi. Vụ này rồi sau cũng được dẹp đi – uy tín của quân đội trên hết mà.
Còn bọn anh thì chuyến ấy say bí tỉ.
- Chuyện ấy xảy ra ở đâu hả anh? – Xuyzan nghi ngờ hỏi.
- Anh đã nói rồi mà, ở tận nước An Nam, tận Đông Dương cơ. Ở đấy
đại dương bùng bùng lửa cháy, chẳng khác gì dưới địa ngục, còn những
con sứa thì giống như những cái váy viền đăng ten của vũ nữ. Ở đấy lại
còn ẩm ướt nữa chứ, đến nỗi chỉ một đêm thôi, nấm đã mọc lên trong ủng
bọn anh. Anh mà nói dối thì xin cứ treo cổ anh lên.
Trước đó Samet đã nghe nhiều chuyện bịa đặt của lính tráng,
nhưng riêng anh, anh chưa từng bịa chuyện bao giờ. Không phải anh không
biết tưởng tượng, chẳng qua anh chưa bao giờ thấy cần phải làm như vậy.
Còn giờ đây anh coi việc làm vui cho Xuyzan là một bổn phận thiêng
liêng.
Samet đưa Xuyzan đến Ruăng và trao tận tay cho bác gái nó – môt
người đàn bà cao lớn, có đôi môi tái nhợt và mím chặt. Bà ta đeo hạt
cườm đen khắp mình trông như một con rắn ở rạp xiếc.
Con bé vừa trông thấy bà bác đã vội bám chặt lấy Samet và nép vào cái áo ca pốt bạc phếch của anh.
- Không sao! – Samet thì thầm và khẽ đẩy vào vai Xuyzan. - Bọn
lính trơn bọn anh cũng chẳng được lựa chọn cho mình các ông đại đội
trưởng đâu. Chịu khó vậy, Xuzi, cô lính ạ!
Samet bỏ đi. Anh ngoảnh lại mấy lần nhìn lên những khung cửa sổ
của ngôi nhà buồn tẻ, ở đó đến gió cũng chẳng buồn lay động các bức rèm.
Nghe rõ tiếng đồng hồ hối hả trong những quán nhỏ nằm ở các phố hẹp.
Trong túi dết Samet còn giữ lại kỷ niệm của Xuyzan: một cái nơ buộc tóc
đã nhàu nát màu xanh. Có trời mới biết vì sao cái băng đó lại thơm dịu
đến thế, như thể nó được cất giữ trong một giành hoa tím.
Bệnh sốt rét Mêhicô đã hủy hoại sức khoẻ của Samet. Anh chưa
được thăng chức đội thì đã bị thải hồi, trở về cuộc sống dân thường với
hàm binh nhì.
Năm tháng qua đi torng cảnh thiếu thốn đơn điệu. Samet nếm trải
hết nghề cực nhọc này đến nghề khốn khổ khác và cuối cùng anh trở thành
người hót rác thành Pari. Từ đó, mùi bụi bặm và rác rưởi lúc nào cũng ám
vào anh. Anh cảm thấy nó cả trong cơn gió thoảng từ phía sông Xen luồn
vào trong phố, cả trong những bó hoa ướt át mà các bà lão ăn vận sạch sẽ
đứng bán trên các đại lộ.
Ngày lại ngày quyện lấy nhau torng một màu vàng đục. Nhưng đôi
khi trong cái màu vàng đục ấy, Samet lại thấy dấy lên trong lòng mình
một áng mây hồng: Đó là bộ áo dài cũ của Xuyzan. Từ tấm áo ấy phảng phất
hương xuân tươi mát như thể người ta cũng cất nó trong giành hoa tím.
Xuyzan giờ ở đâu? Em sống ra sao? Samet biết ngày nay Xuyzan đã
là một cô gái trưởng thành, còn cha nàng thì đã bị tử thương.
Đã nhiều lần Samet định đi Ruăng thăm Xuyzan. Nhưng anh cứ lần
lữa mãi cho đến lúc chợt hiểu rằng mình đã bỏ lỡ thời gian và chắc chắn
Xuyzan đã quên hẳn anh rồi.
Anh tự mắng mình là đồ bị thịt, khi nhớ đến cuộc chia tay với
Xuyzan. Đáng lẽ phải hôn cô bé thì anh lại ấn vào lưng nó, đẩy nó tới
chỗ con quạ già nọ và bảo: “Chịu khó vậy, Xuzi, cô lính ạ!”
Ai cũng biết những người thợ hót rác chỉ làm việc ban đêm. Có
hai nguyên nhân buộc họ phải làm vào thời gian đó: Vì rác rưởi do con
ngừơi thải ra tích tụ nhiều nhất vào cuối ngày và thứ hai, những người
thơ hót rác không được phép xúc phạm tới thị giác và khướu giác của
người dân đất kinh kỳ. Ban đêm hầu như không có ai ngửi hoặc trông thấy
việc làm của họ, trừ lũ chuột cống.
Samet đã quen với công việc về đêm và còn thích thú cái khoảng
thời gian ấy là khác. Nhất là lúc ánh bình minh uể oải bắt đầu chọc
thủng bóng tối trên thành phố. Sương mù vương vất trên sông Xen, nhưng
sương không bao giờ bay lên quá thành cầu.
Một hôm, cũng vào một buổi bình minh mờ mịt hơi sương như thế,
Samet đi trên cầu Phế Binh bắc ngang sông Xen và gặp một thiếu phụ mặc
áo dài màu tím nhạt, đính đăng ten đen. Thiếu phụ đứng trên thành cầu và
nhìn xuống dòng sông.
Samet dừng lại, cất bỏ chiếc mũ bụi bặm và nói:
- Thưa tiểu thư, nước sông Xen lúc này lạnh lắm. Tiểu thư nên để tôi đưa về nhà thì hơn
- Giờ đây tôi cũng chẳng có nhà.
Thiếu phụ trả lời rất nhanh và quay về phía Samet.
Samet để rơi chiếc mũ.
- Xuzi! – Anh kêu lên bằng một giọng tuyệt vọng và sung sướng
đến cực độ, - Cô lính Xuzi! Cô bé của anh! Thế là cuối cùng anh cũng đã
gặp em. Chắc là em quên anh rồi. Anh là Giăng Ecnet Samet đây, cái anh
binh nhì ở Trung đoàn Thuộc địa số Hai Mươi Bảy đã đưa em về cho mụ bác
gái tởm lợm ở Ruăng đây. Em bây giờ xinh quá đi thôi! Tóc em chải mới
khéo nữa chứ! Còn anh, cái thằng lính quèn này thì chẳng biết xoay xở
với mái tóc em thế nào.
- Giăng! - Thiếu phụ kêu lên, đâm bổ tới ôm lấy cổ anh và khóc, - Giăng, anh vẫn tốt như xưa. Em còn nhớ hết mà!
- Ồ, rõ vớ vẩn! – Samet lầu bầu trong miệng. – Lòng tốt của anh
thì lợi lộc gì cho ai. Có chuyện gì đã xảy ra với em vậy, em gái bé nhỏ
của anh?
Samet kéo Xuyzan lại gần mình và làm cái việc anh không dám làm
trước kia ở Ruăng: Vuốt ve và hôn lên mái tóc óng ả của nàng. Rồi anh
vội lánh ra, sợ Xuyzan ngửi thấy mùi chuột cống trên áo ngoài của anh.
Nhưng Xuyzan lại càng nép chặt vào vai anh hơn
- Có chuyện gì vậy, em bé nhỏ của anh? – Samet bối rối nhắc lại.
Xuyzan không trả lời. Nàng không nén được tiếng nức nở. Samet hiểu rằng lúc này chưa nên hỏi nàng chuyện gì hết.
- Anh có một cái hang chỗ tường thành. – Samet vội vã nói. – Hơi
xa đây một chút. Tất nhiên ở nhà chẳng có gì hết, nhẵn như chùi. Nhưng
được cái có thể hâm nước cho nóng và nằm ngủ trên giường. Ở đó em có thể
tắm táp và nghỉ ngơi. Và nói chung em muốn ở bao lâu tùy thích.
Xuyzan ở nhà Samet năm ngày. Năm ngày ấy, một mặt trời kỳ lạ cất
lên trên thành Pari. Hết thảy mọi ngôi nhà, kể cả những nhà cũ kỹ nhất,
ám khói, tất cả những khu vườn, thậm chí cả cái hang của Samet nữa đều
rực rỡ trong những tia sáng của vừng thái dương ấy, như là những báu
vật.
Ai chưa từng được xúc động với hơi thở nhè nhẹ của thiếu nữ
trong giấc ngủ, người đó chưa thể hiểu thế nào là dịu dàng. Môi nàng
tươi hơn cả những cánh hoa ẩm ướt và đôi hàng mi nàng lấp lánh những
giọt lệ đêm.
Phải, những gì đã xảy ra với Xuyzan quả đúng như Samet dự đoán.
Người tình của nàng - một diễn viên trẻ - đã phụ nàng. Nhưng năm ngày
Xuyzan sống bên Samet đã đủ để cặp tình nhân làm lành với nhau.
Samet tham dự vào việc hoà giải đó. Anh phải mang thư của Xuyzan
lại cho anh chàng diễn viên và đã dạy cho gã điển trai đáng ngán nọ một
bài học về phép lịch sự khi gã định dúi vào tay anh vài xu tiền thưởng.
Sau đó ít lâu, anh chàng diễn viên đáp xe ngựa đến tìm Xuyzan.
Và đâu lại vào đó: Một bó hoa, những cái hôn, tiếng cười qua nước mắt,
lời xin lỗi và dáng vô tư ngượng ngập.
Khi đôi bạn trẻ lên đường, Xuyzan vội vã nhảy lên xe, nàng quên
cả từ biệt Samet. Liền đó nàng sực nhớ ra, đỏ mặt và ngượng ngùng đưa
tay cho anh.
- Em đã chọn lấy cuộc sống theo ý em, anh chỉ còn biết chúc em hạnh phúc. - Cuối cùng Samet mới lầu bầu nói.
- Em chưa biết rồi sẽ ra sao? – Xuyzan trả lời và mắt nàng ngấn lệ.
- Em băn khoăn như vậy thực là vô ích, em bé nhỏ của anh ạ! –
Anh chàng diễn viên trẻ dài giọng và nhắc lại. – Em bé xinh đẹp của anh.
- Giá có ai đó tặng cho em một bông hồng vàng! – Xuyzan thở dài.
– Cái đó chắc chắn sẽ mang lại cho em hạnh phúc. Em vẫn nhớ câu chuyện
anh kể trên tàu, anh Giăng ạ!
- Biết đâu đấy! – Samet trả lời. – Nhưng dù sao thì người sẽ
mang bông hồng vàng đến cho em cũng chẳng phải là cái anh chàng quý phái
này đâu. Em tha lỗi cho anh, anh là một thằng lính, anh không ưa bọn
công tử bột.
Hai người trẻ tuổi đưa mắt cho nhau. Gã diễn viên nhún vai. Chiếc xe chuyển bánh.
Paustovsky
